มะเร็งต่อมลูกหมาก

ข้อเท็จจริง

ต่อมลูกหมาก (Prostate Gland) เป็นอวัยวะที่เป็นส่วนหนึ่งของระบบสืบพันธุ์และระบบปัสสาวะชาย ทำหน้าที่ผลิตน้ำหล่อลื่น (Seminal Fluid) ที่อยู่ในน้ำอสุจิ (Semen)
ต่อมลูกหมากตั้งอยู่ที่ฐานของกระเพาะปัสสาวะ (ฺBladder) ตัวต่อมแบ่งเป็นสองซีก (Lobe) มีท่อปัสสาวะ (Urethra) อยู่ตรงกลาง ดังรูป

รูปที่ 1 Anatomy of Prostate Gland

จากสถิติในประเทศสหรัฐอเมริกาพบว่า ในปี ค.ศ. 2014 คาดว่าจะพบผู้ป่วยมะเร็งต่อมลูกหมากที่ได้รับการวินิจฉัยใหม่จำนวนถึง 233,000 คน คิดเป็นร้อยละ 24 ของมะเร็งทั้งหมด อย่างไรก็ตาม อัตราการเสียชีวิตของผู้ป่วยมะเร็งต่อมลูกหมากเป็นอันดับ 2 รองจากมะเร็งปอด โดยจำนวนผู้ป่วยมะเร็งต่อมลูกหมากที่เสียชีวิตในปี ค.ศ. 2014 เท่ากับ 29,480 คน อัตราการเสียชีวิตของมะเร็งต่อมลูกหมากที่น้อยกว่า อาจเนื่องด้วยเซลล์มะเร็งต่อมลูกหมากมีการกระจายตัวช้ากว่า รวมทั้งการตรวจคัดกรองมะเร็งต่อมลูกหมากที่ทำให้วินิจฉัยมะเร็งได้ตั้งแต่ระยะเริ่มต้น ทำให้ผลการรักษาดีขึ้น

อาการ

มะเร็งต่อมลูกหมากพบบ่อยในชายอายุเฉลี่ยประมาณ 70 ปี ผู้ป่วยมักมาปรึกษาแพทย์ด้วยอาการ

ปัสสาวะติดขัด
ปัสสาวะไม่ออก
ปัสสาวะมีเลือดปน
เร่งปัสสาวะจะมีอาการเจ็บเกิดขึ้น

*ดังนั้นหากมีอาการดังต่อไปนี้รีบปรึกษาแพทย์อย่ารอช้า

การวินิจฉัยโรค

ปัจจุบันสามารถตรวจวินิจฉัยมะเร็งต่อมลูกหมากได้เร็วขึ้นจากการตรวจคัดกรองด้วยการใช้นิ้วคลำทางทวารและการตรวจหาสาร PSA ในเลือด โดยแนะนำให้ตรวจในผู้ชายอายุประมาณ 45 – 50 ปี โดยเฉพาะผู้ที่มีประวัติในครอบครัวเป็นมะเร็งต่อมลูกหมากตั้งแต่อายุน้อย

รูปที่ 2 Digital Rectal Examination

การนำชิ้นเนื้อจากต่อมลูกหมากออกมาตรวจทางพยาธิวิทยามีความสำคัญมาก เพื่อวินิจฉัยและเป็นปัจจัยในการพิจารณาการรักษาพบว่า เซลล์มะเร็งต่อมลูกหมากประมาณ 95% เป็นชนิด Adenocarcinoma
หลังจากวินิจฉัยมะเร็งต่อมลูกหมากแล้ว นอกจากการซักประวัติและตรวจร่างกาย ควรมีการส่งการตรวจอื่น ๆ เพื่อประเมินการลุกลามหรือระยะของโรค ได้แก่ การตรวจต่อมลูกหมากด้วยคลื่นแม่เหล็ก (MRI) การตรวจกระดูกด้วย Bone Scan การตรวจปอดด้วยภาพ X-Ray การตรวจระดับ PSA ในกระแสเลือด ทั้งนี้ขึ้นกับอาการของผู้ป่วยด้วย

รูปที่ 3 MRI of Prostate Cancer

การรักษาโรค

การรักษามะเร็งต่อมลูกหมากประกอบด้วย

การรักษาด้วยการผ่าตัด
การรักษาด้วยรังสี (Radiotherapy)
การรักษาด้วยฮอร์โมน (Hormonal Therapy)
การรักษาด้วยยาเคมีบำบัด (Chemotherapy)

ทั้งนี้การเลือกการรักษาขึ้นกับระยะของโรค (Staging) และปัจจัยเสี่ยง (Risk Factor) ต่าง ๆ

ผู้ป่วยที่อยู่ในกลุ่มความเสี่ยงต่ำ (Low Risk Group) การรักษาที่เหมาะสมจะเป็นการรักษาเฉพาะที่ (Local Treatment) ได้แก่ การผ่าตัดต่อมลูกหมาก (Radical Prostatectomy) หรือการใช้รังสีรักษาเฉพาะที่ต่อมลูกหมาก ซึ่งอาจจะเป็นการฉายรังสี (External Beam Irradiation) หรือการฝังแร่ (Brachytherapy)
กรณีโรคลุกลามมากขึ้นและมีปัจจัยเสี่ยงมากขึ้นจนอยู่ในกลุ่มที่มีความเสี่ยงปานกลาง (Moderate Risk Group) หรือกลุ่มความเสี่ยงสูง (High Risk Group) นอกจากการรักษาเฉพาะที่บริเวณต่อมลูกหมากแล้ว อาจต้องพิจารณาการรักษาในบริเวณข้างเคียง (Regional Treatment) หรือการรักษาทั้งระบบ (Systemic Treatment) ร่วมด้วย
การรักษาบริเวณข้างเคียง ได้แก่ การผ่าตัดต่อมน้ำเหลืองในบริเวณอุ้งเชิงกราน (Pelvic Lymph Node Dissection) หรือการฉายรังสีคลุมบริเวณอุ้งเชิงกราน (Pelvic Lymph Node Irradiation)
การรักษาทั้งระบบ ได้แก่ การรักษาด้วยการลดฮอร์โมนเพศชาย (Androgen Deprivation Therapy) หรือการใช้ยาเคมีบำบัด (Chemotherapy)

รูปที่ 4 Linear Accelerator for VMAT and IMRT

รูปที่ 5 VMAT in Prostate Cancer

ในกรณีที่โรคมะเร็งต่อมลูกหมากลุกลามมาก มีการกระจายไปยังอวัยวะต่าง ๆ หรือตัวผู้ป่วยมีสภาพร่างกายทั่วไปไม่แข็งแรง มีความเสี่ยงที่จะเกิดผลข้างเคียงจากการรักษาได้ง่าย แนวทางการรักษาจะเน้นพิจารณาคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยเป็นหลัก และขึ้นอยู่กับสภาวะของโรค อาการ และความต้องการของผู้ป่วยและครอบครัว หรือเรียกว่าการดูแลเพื่อบรรเทาอาการ (Palliative Care)
การรักษาโรคมะเร็งต่อมลูกหมากควรเป็นการดูแลผู้ป่วยร่วมกันเป็นทีม ระหว่างทีมแพทย์ พยาบาล และบุคลากรทางการแพทย์สาขาต่าง ๆ เพื่อพิจารณาแนวทางการรักษาให้รอบด้าน ทั้งด้านร่างกาย จิตใจ และสังคม โดยคำนึงถึงความต้องการของผู้ป่วยและครอบครัวเป็นสำคัญ

“โรงพยาบาลมะเร็งกรุงเทพ วัฒโนสถ เป็นโรงพยาบาลสำหรับผู้ป่วยโรคมะเร็งโดยเฉพาะ มีบริการครบวงจร ตั้งแต่การตรวจคัดกรอง การวินิจฉัยโรคตั้งแต่ระยะเริ่มต้น (Screening and Early Detection Program) การรักษาโรคมะเร็งด้วยเครื่องมือที่ทันสมัย (Hi End Technology) และทีมแพทย์ผู้ชำนาญการ (Multidisciplinary Team) และการดูแลบรรเทาอาการผู้ป่วยแบบครบองค์รวมที่เน้นคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยและครอบครัว (Palliative Care Team)

ผู้เขียน

นพ.ชนวัธน์ เทศะวิบุล แพทย์รังสีรักษา โรงพยาบาลมะเร็งกรุงเทพ วัฒโนสถ